Kiến thức về bệnh của người bệnh đái tháo đường đến khám tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Trí Quảng Nam năm 2025 và một số yếu tố liên quan

 3.3. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức về đái tháo đường   

Bảng 3.3. Các yếu tố liên quan đến kiến thức về bệnh đái tháo đường (n=180)

Ghi chú: B = hệ số hồi quy; 95% CI = khoảng tin cậy 95%. Giá trị p <0,05 cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê

Nhận xét:

Có 6 yếu tố liên quan có ý nghĩa đến điểm kiến thức: tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề nghiệp, thời gian mắc bệnh, và số bệnh kèm, cụ thể: Mỗi tăng 10 tuổi, điểm kiến thức giảm khoảng 2,7 điểm (B = –0,27). Giới tính: nam cao hơn nữ 1,64 điểm; Đối tượng từ THPT cao hơn đối tượng chỉ học tiểu học 8,55 điểm; Nghề nghiệp “Công nhân, Buôn bán” và “công chức/viên chức” cao hơn “Hưu trí hoặc nội trợ”; Thời gian mắc bệnh >10 năm có điểm kiến thức thấp hơn so với vừa mắc < 5 năm và cũng thấp hơn mắc từ 5 -10 năm. Đối tượng có ≥3 bệnh kèm có điểm kiến thức thấp hơn 5,04 điểm so với không bệnh kèm.

4. BÀN LUẬN

4.1. Đặc điểm nhân khẩu học

Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân ĐTĐ chủ yếu là người cao tuổi (60,2 ± 10,4), nữ giới, sống tại nông thôn và có trình độ học vấn thấp. Kết quả này tương đồng với nghiên cứu của Khuê Thy Nguyễn [8] và Kaniz Fatema [5], phản ánh đặc thù dịch tễ: tuổi cao, học vấn thấp và sống xa trung tâm y tế là những yếu tố làm hạn chế khả năng tiếp cận và quản lý bệnh. Về nghề nghiệp, đa số làm công việc ít vận động (nội trợ, hưu trí), khác với các nghiên cứu quốc tế [5,7] nơi nhóm thương nhân hoặc lao động phổ biến hơn, cho thấy sự khác biệt về bối cảnh xã hội – kinh tế. Thời gian mắc bệnh chủ yếu trên 5 năm, đa phần điều trị bằng thuốc uống và có ít nhất một bệnh kèm, phù hợp với xu hướng bệnh mạn tính tiến triển lâu dài. Điều này gợi ý cần tập trung quản lý cộng đồng cho nhóm người cao tuổi, nông thôn và nhiều bệnh kèm.

4.2. Kiến thức về bệnh đái tháo đường

          Phần lớn người bệnh có kiến thức tốt về vai trò của insulin và yếu tố di truyền (đều 88,3%), tương tự kết quả của Zuñiga và cộng sự (77,9% và 76%) [11]. Hiểu biết về biến chứng cũng ở mức khá cao: tổn thương thận (79,4%) và rối loạn tuần hoàn chi dưới (80,0%), phù hợp với các nghiên cứu trước [4,5], cho thấy họ nhận thức được các hậu quả nghiêm trọng của bệnh. Tuy nhiên, khoảng trống kiến thức đáng kể vẫn tồn tại: chỉ 38,3% hiểu đúng về A1C, 40,6% biết ngưỡng đường huyết lúc đói, và <70% phân biệt chính xác triệu chứng hạ/tăng đường huyết. Nhận thức về yếu tố nguy cơ và lối sống còn hạn chế: chỉ 55% biết căng thẳng làm tăng đường huyết, 58,9% biết hút thuốc làm tăng biến chứng tim mạch, và 58,9% nhận diện đúng chất béo có hại, thấp hơn mức 69–82% của nghiên cứu Zuñiga [11]. Một số quan niệm sai lầm vẫn phổ biến: 26,7% cho rằng mang dép xỏ ngón an toàn, 27,2% nghĩ có thể ăn thoải mái thực phẩm “không đường”; thêm vào đó, nhận thức phòng ngừa còn hạn chế (khám nha sĩ 2 lần/năm: 64,4%; tiêm vắc-xin: 62,2%). Tổng thể, người bệnh nắm vững kiến thức cơ bản và biến chứng ĐTĐ, nhưng thiếu hụt về xét nghiệm, triệu chứng lâm sàng và yếu tố nguy cơ lối sống, đòi hỏi các chương trình giáo dục sức khỏe toàn diện, nhấn mạnh kiến thức thực hành để nâng cao khả năng tự quản lý bệnh.

4.3. Các yếu tố liên quan đến kiến thức về bệnh

          Phân tích cho thấy tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề nghiệp, thời gian mắc bệnh và số bệnh kèm đều ảnh hưởng đáng kể đến kiến thức của người bệnh (p < 0,05). Tuổi liên quan nghịch với điểm kiến thức: mỗi +1 tuổi, điểm giảm 0,265 (p < 0,001), phù hợp với Võ Duy Ân và Fatema [5,1]. Giới tính: nam cao hơn nữ 1,644 điểm (p = 0,036), tương đồng với Thảo Nguyễn và Fatema [5,9], nhưng có thể chịu ảnh hưởng gián tiếp từ học vấn, nghề nghiệp và khả năng tiếp cận thông tin. Trình độ học vấn: người chỉ học tiểu học thấp hơn nhóm ≥THPT 6,811 điểm (p < 0,001), khẳng định vai trò giáo dục trong tiếp nhận thông tin y tế [1,7,10]. Nghề nghiệp: công chức/viên chức cao hơn hưu trí/nội trợ 5,491 điểm và buôn bán/công nhân cũng vượt trội, phù hợp Võ Duy Ân [1], phản ánh tác động của vị thế kinh tế–xã hội và mức độ tiếp cận thông tin. Thời gian mắc bệnh: >10 năm cao hơn <5 năm 4,738 điểm (p < 0,001), phù hợp Kassahun [7], cho thấy kinh nghiệm điều trị tích lũy kiến thức nhưng có thể suy giảm nếu thiếu cập nhật. Số bệnh kèm: không bệnh kèm cao hơn nhóm ≥3 bệnh kèm 5,038 điểm (p < 0,001), trái ngược Thảo Nguyễn [9], gợi ý gánh nặng bệnh lý hạn chế tiếp thu kiến thức. Nhìn chung, cả yếu tố nhân khẩu học và lâm sàng đều tác động rõ rệt, nhấn mạnh nhu cầu giáo dục sức khỏe cá thể hóa cho từng nhóm bệnh nhân.

5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

5.1. Kết luận

Nghiên cứu trên 180 bệnh nhân đái tháo đường tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Trí Quảng Nam cho thấy:

Điểm kiến thức trung bình về bệnh là 14,37 ± 3,21/22 (~65% tổng điểm), cho thấy mức hiểu biết trung bình khá.

Sáu yếu tố liên quan có ý nghĩa thống kê bao gồm: (i) Tuổi cao (B = –0,27; p < 0,001) và (ii) số bệnh kèm ≥3 (9,65 điểm) liên quan tiêu cực mạnh đến kiến thức; (iii) Thời gian mắc bệnh >10 năm có điểm kiến thức thấp hơn nhóm <5 năm (11,16 vs 15,50 điểm; p < 0,001); (iv) Nam giới (15,37 điểm); (v) trình độ học vấn cao (≥THPT: 18,98 điểm) và (vi) nghề nghiệp công chức/viên chức (19,46 điểm) liên quan tích cực đến kiến thức. Kết quả này khẳng định kiến thức của bệnh nhân chưa đồng đều, đặc biệt ở người cao tuổi, đa bệnh lý, trình độ thấp, và nghề nghiệp ít tiếp cận thông tin.

5.2. Khuyến nghị:

Kết quả nghiên cứu này gợi mở một số khuyến nghị quan trọng.

(i) Tăng cường giáo dục sức khỏe cá thể hóa đặc biệt chú ý đối tượng người cao tuổi, mắc nhiều bệnh kèm hoặc mắc bệnh >10 năm;

(ii) Xây dựng hệ thống hỗ trợ giáo dục sức khỏe tích hợp, cụ thể: Thiết lập góc tư vấn cố định ở khoa khám bệnh và khoa Nội; Trong quy trình khám: Tích hợp 5–6 câu DKQ-R trọng yếu vào phiếu khám định kỳ để theo dõi kiến thức; bác sĩ và điều dưỡng nhấn mạnh những nội dung thiếu hụt phổ biến;

(iii) Đánh giá định kỳ: Sau 6–12 tháng, thực hiện khảo sát DKQ-R rút gọn để đo lường mức cải thiện kiến thức, qua đó điều chỉnh nội dung giáo dục phù hợp.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.  Võ, D. Â. (2023). Liên quan giữa hiểu biết của bệnh nhân đái tháo đường típ 2 với một số thông số. Tạp chí Y Dược Thực hành 175, 28(9), 78–83. https://doi.org/10.59354/ydth175.2021.78

2. Bộ Y Tế. (2024). Biến chứng. Truy vấn ngày 22 tháng 10, 2024, từ https://daithaoduong.kcb.vn/bien-chung

3.   Bộ Y Tế. (2022, ngày 13 tháng 11). Khoảng 5 triệu người Việt đang mắc căn bệnh gây nhiều biến chứng về tim mạch, thần kinh, cắt cụt chi. Truy vấn từ ngày 22 tháng 10, 2024 từ https://moh.gov.vn/tin-noi-bat/-/asset_publisher/3Yst7YhbkA5j/content/khoang-5-trieu-nguoi-viet-ang-mac-can-benh-gay-nhieu-bien-chung-ve-tim-mach-than-kinh-cat-cut-chi-

4. Cahyaningsih. (2024). Translation and validation of the Diabetes Knowledge Questionnaire in Indonesian patients with type 2 diabetes. The Science of Diabetes Self-Management and Care, 50(6), 484–496. https://doi.org/10.1177/26350106241287445

5. Fatema, K. (2017). Knowledge, attitude, and practice regarding diabetes mellitus among nondiabetic and diabetic study participants in Bangladesh. BMC Public Health, 17, 364. https://doi.org/10.1186/s12889-017-4285-9

6.  Feleke, S. A. (2013). Assessment of the level and associated factors with knowledge and practice of diabetes mellitus among diabetic patients attending at FelegeHiwot Hospital, Northwest Ethiopia. Clinical Medicine Research, 2(6), 110–120. https://doi.org/10.11648/j.cmr.20130206.11

7. Kassahun, T. (2016). Diabetes-related knowledge, self-care behaviours and adherence to medications among diabetic patients in Southwest Ethiopia: A cross-sectional survey. BMC Endocrine Disorders, 16(1), 28. https://doi.org/10.1186/s12902-016-0114-x

8.  Nguyen, K. T. (2020). A cross-sectional study to evaluate diabetes management, control and complications in 1631 patients with type 2 diabetes mellitus in Vietnam (DiabCare Asia). International Journal of Diabetes in Developing Countries, 40(1), 70–79. https://doi.org/10.1007/s13410-019-00755-w

9.  Nguyen, T. (2022). Adaptation and validation of the Vietnamese-translated Diabetes Knowledge Questionnaire. Journal of the ASEAN Federation of Endocrine Societies, 37(1), Article 8. https://doi.org/10.15605/jafes.037.01.08

10.  Shiferaw, W. S. (2020). Assessment of knowledge and perceptions towards diabetes mellitus and its associated factors among people in Debre Berhan town, northeast Ethiopia. PLOS ONE, 15(10), e0240850. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0240850

11. Zuñiga, J. A. (2023). Revision and psychometric evaluation of the Diabetes Knowledge Questionnaire for people with type 2 diabetes. Diabetes Spectrum, 36(4), 345–353. https://doi.org/10.2337/ds22-0079