Làm gì để người dân không “vượt tuyến” mà quay lại tin tưởng trạm y tế xã?

Trong nhiều năm, trạm y tế xã vẫn được xem là “cửa ngõ” của hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy phần lớn người dân vẫn lựa chọn đi thẳng lên tuyến huyện, tuyến tỉnh hoặc cơ sở y tế tư nhân. Tâm lý lo ngại, hạn chế về chuyên môn và thiếu thốn về nguồn lực tại tuyến xã khiến niềm tin của người dân chưa đủ mạnh để họ chọn dịch vụ ngay tại địa phương.

Từ ngày 1/7, khi mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức vận hành, hệ thống y tế cơ sở bước vào giai đoạn hoạt động mới, với quy mô dân số và địa bàn quản lý thay đổi đáng kể. Việc sáp nhập đơn vị hành chính từ 63 xuống còn 34 tỉnh, thành phố buộc trạm y tế xã phải thích ứng với yêu cầu lớn hơn, chuyên nghiệp hơn, nhưng đồng thời cũng bộc lộ rõ những khoảng trống cần được lấp đầy.

Nhân lực – “nút thắt” khó gỡ nhất

Từ năm 2026, trạm y tế xã sẽ đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ hơn: khám chữa bệnh ban đầu, quản lý sức khỏe cộng đồng, dân số – kế hoạch hóa gia đình, an toàn thực phẩm và một số chức năng trước đây thuộc tuyến huyện. Nhưng hầu hết địa phương chưa có đủ nguồn lực để đáp ứng khối lượng công việc tăng lên này.

Nhiều trạm ở vùng sâu, vùng xa xuống cấp nghiêm trọng. Thiết bị “có mà như không” vì thiếu người vận hành. Ngay cả hồ sơ sức khỏe điện tử – một trong những yêu cầu quan trọng của chuyển đổi số – cũng khó triển khai khi hạ tầng công nghệ và kỹ năng sử dụng còn hạn chế. Với các địa bàn nhiều người lớn tuổi chưa dùng điện thoại thông minh, việc phổ cập hồ sơ sức khỏe càng khó khăn hơn.

Đại biểu Dương Tấn Quân (TP.HCM) cho rằng người dân còn “vượt tuyến” vì chưa tin tay nghề bác sĩ tuyến xã. Bác sĩ trẻ mới ra trường, thiếu va chạm thực tiễn, khó đáp ứng kỳ vọng của người dân về chẩn đoán và xử lý ban đầu. Một số thiết bị như máy siêu âm, điện tim dù được trang bị nhưng hầu như không sử dụng vì bác sĩ chưa được đào tạo đầy đủ.

Bác sĩ Dương Tấn Quân phát biểu tại Quốc hội (Ảnh: Quang Phúc).

Một ví dụ được nhắc đến: một trạm y tế xã ở đảo được xây mới khang trang, thậm chí có cả khu phòng mổ, nhưng chỉ có hai bác sĩ và gần như không có thiết bị đạt chuẩn. Một máy siêu âm xách tay được trao tặng nhưng nửa năm chưa sử dụng vì không ai đi học đào tạo vận hành. Điều này cho thấy cơ sở vật chất chỉ phát huy hiệu quả khi có con người đủ trình độ đi kèm.

Đào tạo lại đội ngũ – giải pháp cấp bách

Nhiệm vụ thay đổi, cơ chế tài chính thay đổi, mô hình chăm sóc sức khỏe cũng thay đổi. Vì vậy, theo đại biểu Lê Văn Khảm (TP.HCM), không thể chỉ kỳ vọng vào bác sĩ mới hay chương trình đào tạo bác sĩ gia đình. Chính đội ngũ y tế đang công tác tại trạm – những người hiểu dân, hiểu địa bàn – cần được đào tạo lại toàn diện.

Đại biểu Lê Văn Khảm cho rằng không thể chỉ trông chờ vào lực lượng bác sĩ mới mà phải tập trung đào tạo lại đội ngũ hiện có (Ảnh: Quang Phúc).

Việc đào tạo định kỳ, cập nhật kỹ năng, chuyển giao kỹ thuật cần trở thành hoạt động thường xuyên. Các địa phương cũng cần chính sách đặc thù cho vùng sâu, vùng xa: hỗ trợ phụ cấp, ưu đãi nghề, tạo điều kiện nâng cao trình độ và thu hút bác sĩ có kinh nghiệm về công tác tại cơ sở.

Chương trình mục tiêu quốc gia đề xuất xây mới hơn 700 trạm y tế và nâng cấp trên 1.000 trạm. Tuy nhiên, theo các đại biểu, nếu triển khai dàn trải trên hơn 11.000 trạm, nguồn lực lớn nhưng hiệu quả sẽ thấp. Ưu tiên cần được dành cho miền núi, biên giới và hải đảo – nơi khó khăn nhất và cần đầu tư nhất. Đồng thời, bộ tiêu chí trạm y tế cần được cập nhật theo mô hình mới, tránh tình trạng “đặt con số trước rồi mới tìm cách tính”.

Vai trò của lãnh đạo địa phương – yếu tố tạo ra sự khác biệt

Thực tế cho thấy cùng điều kiện nhưng kết quả giữa các tỉnh rất khác nhau. Lào Cai là một ví dụ nổi bật khi đã đầu tư gần 4.000 tỷ đồng cho y tế giai đoạn 2020–2025, từ xây dựng trạm xá, trang thiết bị đến đào tạo nhân lực. Nhờ đó, tỷ lệ chuyển tuyến giảm rõ rệt, niềm tin của người dân tăng lên.

Các chuyên gia cho rằng vấn đề không chỉ nằm ở nguồn lực trung ương, mà phụ thuộc vào quyết tâm của địa phương. Cần phân bổ kinh phí theo mục tiêu cụ thể từng tỉnh, đánh giá kết quả hằng năm và gắn trách nhiệm người đứng đầu.

Ở vùng sâu, vùng xa, trạm y tế xã có thể thuộc quản lý hành chính của địa phương nhưng về chuyên môn phải gắn với bệnh viện khu vực để được hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và chuyển giao liên tục. Ở đô thị, trạm y tế phường nên trở thành “cánh tay nối dài” của bệnh viện tuyến tỉnh hoặc tuyến trung ương, hoạt động như phòng khám đa khoa, vừa dự phòng vừa khám chữa bệnh thường quy.

Hướng tới một tuyến cơ sở mạnh và bền vững

Theo Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan, Chương trình mục tiêu quốc gia mới đang đặt trọng tâm vào tái thiết mạng lưới y tế cơ sở, với kế hoạch xây dựng và cải tạo hàng nghìn trạm y tế trên cả nước. Chức năng, nhiệm vụ của trạm y tế xã cũng đã được ban hành theo hướng nâng cao năng lực chăm sóc sức khỏe ban đầu và quản lý sức khỏe toàn dân.

Tuy nhiên, bà Lan nhấn mạnh mọi kế hoạch phải dựa trên nhu cầu thực tế của từng địa phương sau sáp nhập đơn vị hành chính. Chỉ khi nền tảng chính sách rõ ràng, mô hình phù hợp, cộng với sự quyết tâm của lãnh đạo địa phương và chất lượng nhân lực được nâng lên, trạm y tế xã mới có thể trở thành nơi người dân tin tưởng, thay vì lựa chọn “vượt tuyến”.

Nguồn: Dân trí