TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC Ở NGƯỜI BỆNH GOUT TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG QUÂN ĐỘI 108

Tóm tắt

Mục tiêu: Đánh giá mức độ tuân thủ sử dụng thuốc và khảo sát một số yếu tố liên quan đến tuân thủ sử dụng thuốc của người bệnh mắc bệnh gout tại Khoa Cơ xương khớp Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

Phương pháp nghiên cứu: nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 108 người bệnh gout đang điều trị ngoại trú tại khoa Cơ xương khớp-bệnh viện Trung ương Quân đội 108 từ tháng 9 năm 2023 đến tháng 5 năm 2024. Nghiên cứu sử dụng bộ công cụ đánh giá tuân thủ sử dụng thuốc MMAS-8 của Morisky và sử dụng phần mềm SPSS26.0 để phân tích số liệu.

Kết quả: Tỷ lệ người bệnh tuân thủ sử dụng thuốc theo thang đo MMAS-8 là 52,7%. Nghiên cứu tìm ra những người bệnh thường xuyên tái khám theo hẹn có tỷ lệ tuân thủ cao hơn những người không, với p < 0,05.

Kết luận: cần nâng cao kiến thức, thực hành về tuân thủ điều trị trong đó có tuân thủ sử dụng thuốc cho người bệnh gout bằng nhiều hình thức khác nhau, trong đó cần thúc đẩy vai trò của hệ thống công nghệ để nhắc nhở người bệnh tái khám và không quên uống thuốc hàngngày.

Từ khóa: điều dưỡng, bệnh gout, tuân thủ sử dụng thuốc

Summary

Objective: To evaluate the level of medication adherence and survey some factors related to medication adherence of gout patients at the Department of Rheumatology, 108 Military Central Hospital.

Method: cross-sectional descriptive study on 108 gout patients receiving outpatient treatment at the Department of Rheumatology - 108 Military Central Hospital from September 2023 to May 2024. The study used MMAS-8 medication adherence assessment tool and used SPSS26.0 software to analyze data.

Results: The rate of patients adhering to medication according to the MMAS-8 scale was 52.7%. The study found that patients who regularly returned for follow-up appointments had a higher rate of medication adherence than those who did not, with p < 0.05.

Conclusion: It is necessary to improve knowledge and practice on treatment adherence, including medication adherence for gout patients in many different forms, in which it is necessary to promote the role of technology systems to remind patients to return for check-ups and not forget to take medication every day.

Keywords: nursing, gout, medication adherence.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

          Gout là bệnh lý mãn tính do lắng động các tinh thể muối Urat xung quanh và bên trong khớp, dẫn đến viêm, gây đau đớn và phá hủy khớp của người bệnh[1]. Theo một số hướng dẫn lâm sàng, việc kiểm soát nồng độ axit Uric về mức 360µmol/L (6mg/dL) giúp kiểm soát được các đợt cấp của bệnh, giảm kích thước các hạt tophi và lắng đọng nguồn dự trữ tinh thể urat trong mô hoạt dịch [2]. Các hướng dẫn cũng khuyến cáo việc thay đổi lối sống như: chế độ ăn, lối sống lành mạnh và thực hiện tuân thủ điều trị là chìa khóa trong điều trị, phòng biến chứng của bệnh gout [2].

          Nồng độ axit Uric hoàn toàn có thể hoàn toàn kiểm soát được nếu người bệnh tuân thủ dùng thuốc, theo một số nghiên cứu có tới 90% người bệnh được tư vấn giáo dục sức khỏe kết hợp với việc tuân thủ dùng thuốc điều trị thì nồng độ axit uric được kiểm soát ở mức cho phép[3],[4]. Mặc dù vậy, việc tuân thủ điều trị của người bệnh gout vẫn chưa cao, đạt thấp nhất trong nhóm tuân thủ điều trị các bệnh mãn tính[5], có tới hơn 50% người bệnh gout không tuân thủ điều trị thuốc hạ axit uric và ngừng điều trị trong vòng 12 tháng [4],[6] dẫn đến các cơn đau cấp tính, biến dạng khớp và các biến chứng nguy hiểm tại các cơ quan đích như thận, tim cho người bệnh. Tại Việt Nam, một số nghiên cứu cũng cho thấy tỷ lệ người bệnh gout tuân thủ điều trị không cao [7],[8].

          Tại Khoa Cơ xương khớp - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 hàng tháng khám và điều trị cho khàng trăm người bệnh mắc bệnh gout. Nhận thấy vai trò của tuân thủ dùng thuốc trong điều trị các bệnh mãn tính rất quan trọng, nhưng chưa có khảo sát nào đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc của người bệnh gout tại bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với 2 mục tiêu chính sau :

          Đánh giá mức độ tuân thủ sử dụng thuốc và khảo sát một số yếu tố liên quan đến tuân thủ sử dụng thuốc của người bệnh mắc bệnh gout tại Khoa Cơ xương khớp Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu: Người bệnh mắc bệnh gout điều trị ngoại trú tại khoa Cơ xương khớp-Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

Tiêu chuẩn lựa chọn:

          - Người bệnh được chẩn đoán gout và được điều trị ngoại tú theo đơn thuốc.

          - Người bệnh đủ khả năng nghe, nói, đọc, viết.

Tiêu chuẩn loại trừ:

          - Người bệnh điều trị ngoại trú các bệnh lý về xương, khớp không do gout.

          - Người bệnh không đồng ý tham gia nghiên cứu.

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu 

          Địa điểm: Nghiên cứu tiến hành tại phòng khám cơ xương khớp – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

          Thời gian nghiên cứu: từ tháng 9 năm 2023 đến tháng 5 năm 2024.

2.3. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang

2.4. Mẫu và phương pháp chọn mẫu

          Cỡ mẫu: Cỡ mẫu thuận tiện. Trong thời gian từ tháng 9 năm 2023 đến tháng 5 năm 2024, nghiên cứu đã lựa chọn được 108 người bệnh thỏa mãn tiêu chuẩn chọn mẫu tham gia nghiên cứu.

2.5. Phương pháp thu thập số liệu

Bộ công cụ thu thập số liệu: Bộ công cụ thu thập số liệu gồm có 2 phần:

Phần 1: các thông tin chung về người bệnh: tuổi, giới, trình độ học vấn, đặc điểm về bệnh của người bệnh (thời gian mắc bệnh, thời gian tái khám gần nhất, tình trạng tham gia câu lạc bộ).

Phần 3: Các thông tin về tuân thủ điều trị thuốc. Phần này chúng tôi sử dụng thang đo MMAS-8 của Morisky đã được chuẩn hóa sử dụng cho khảo sát tuân thủ dùng thuốc của người bệnh mắc bệnh mạn tính[9]. Thang đo gồm có 8 câu hỏi, mỗi câu trả lời “có” được tính 0 điểm, câu trả lời “không” được tính 1 điểm. Người bệnh tuân thủ sử dụng thuốc khi tổng điểm của thang MMAS-8 ≥6 điểm và không tuân thủ khi điểm thang MMAS-8 < 6 điểm [9].

Trong nghiên cứu chúng tôi đã khảo sát độ tin cậy Bộ công cụ và thu được giá trị Cronbach’s Alpha là 0,69.

Cách thu thập số liệu: sử dụng phương pháp phỏng vấn người bệnh. Quy trình thu thập số liệu như sau:

Nghiên cứu viên chính tập huấn phương pháp thu thập số liệu cho thành viên trong nhóm sau khi đã xây dựng xong bộ công cụ.

Dựa trên dữ liệu đăng ký khám bệnh mỗi sáng hàng ngày, nhóm nghiên cứu phân công thành viên trong nhóm sắp xếp thời gian xuống gặp trực tiếp người bệnh để trao đổi về mục tiêu nghiên cứu và tiến hành phỏng vấn trong lúc người bệnh chờ kết quả xét nghiệm (khi đã được người bệnh đồng thuận tham gia nghiên cứu).

Số liệu được thu thập cho đến khi kết thúc thời gian nghiên cứu, tất cả các phiếu hợp lệ đều được sử dụng vào phân tích số liệu.

2.6. Phân tích số liệu: sử dụng phần mềm SPSS26.0 để xử lý số liệu, các phân tích thống kê tỷ lệ %, giá trị trung bình, độ lệch chuẩn để mô tả các biến định lượng và định tính; kiểm định Chi-square để kiểm định các mối liên quan. Kết quả có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.

3. KẾT QUẢ

3.1. Đặc điểm chung của người bệnh

Bảng 1. Đặc điểm nhân khẩu học (n=108)

Đặc điểm chung		Số lượng	Tỷ lệ %
Tuổi	Tuổi trung bình	41±6,87
	Độ tuổi ≥ 40 tuổi	89	82,4
	Độ tuổi < 40 tuổi	19	17,6
Giới tính	Nam	103	95,4
	Nữ	5	4,6
Trình độ học vấn	≤ THPT	40	37,0
	> Trung học phổ thông (THPT)	68	63,0

Nhận xét: Người bệnh có độ tuổi trên 40 chiếm đa số với 82,4%. Nam chiếm 95,4%. Trình độ học vấn cao, với số người có trình độ trên THPT là 63,0%.

Bảng 2. Đặc điểm về bệnh (n=108)

Đặc điểm chung		Số lượng	Tỷ lệ %
Năm mắc bệnh	≥ 5 năm	79	73,1
	< 5 năm	29	26,9
Tái khám theo hẹn	Có	39	36,1
	Không	69	63,9

Nhận xét: Tỷ lệ người mắc bệnh trên 5 năm chiếm tỷ lệ cao gấp 3 lần dưới 5 năm, nhưng chỉ có 36,1% người tái khám theo hẹn.

3.2. Đặc điểm về tuân thủ dùng thuốc của người bệnh

Bảng 3. Đặc điểm tuân thủ dùng thuốc của người bệnh (n=108)

STT	Nội dung	Số lượng	Tỷ lệ %
1	Đôi khi quên dùng thuốc	63	58,3
2	Trong hai tuần qua có ngày không uống thuốc	48	44,4
3	Quên hoặc ngừng dùng thuốc mà không nói với bác sĩ vì cảm thấy sức khỏe tệ hơn khi không dùng thuốc	47	43,5
4	Quên không mang theo thuốc khi ra khỏi nhà trong vài ngày	63	58,3
5	Không uống thuốc ngày hôm qua	17	15,7
6	Tự ý ngưng thuốc do thấy bệnh đã thuyên giảm	60	55,6
7	Cảm thấy phiền phức khi phải theo đúng kế hoạch điều trị của mình	44	40,7
8	Thường xuyên gặp phải khó khăn khi phải nhớ dùng tất cả các loại thuốc của bác sỹ đã kê	48	44,4

Nhận xét: một số đặc điểm nổi bật trong tuân thủ sử dụng thuốc, gồm: tỷ lệ người bệnh đôi khi quên uống thuốc chiếm tới trên 50%; nguyên nhân do: tỷ lệ người bệnh không mang thuốc theo người khi ra khỏi nhà trong một thời gian là 58,3%; tỷ lệ người bệnh tự ngưng thuốc khi thấy bệnh đã giảm là 55,6%.

Bảng 4. Mức độ tuân thủ dùng thuốc của người bệnh (n=108)

Tuân thủ sử dụng thuốc	Số lượng	Tỷ lệ %
Có tuân thủ	57	52,8
Không tuân thủ	51	47,2

Nhận xét: có 57 người bệnh (52,8%) người bệnh gout có tuân thủ dùng thuốc.

3.3. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ dùng thuốc của người bệnh

Bảng 5. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ dùng thuốc của người bệnh gout

Đặc điểm người bệnh		Tuân thủ dùng thuốc		OR (95%CI)	p
		Có tuân thủ Số lượng (%)	Không tuân thủ Số lượng (%)
Độ tuổi	≥ 40 tuổi	48 (53,9)	41 (46,1)	1,3 (0,95-2,89)	0,12
	< 40 tuổi	9 (47,4)	10 (52,6)
Giới tính	Nam	54 (52,4)	49 (47,6)	0,73 (0,37-1,67)	0,15
	Nữ	3 (60,0)	2 (40,0)
Trình độ học vấn	≤ THPT	22 (55,0)	18 (45,0)	1,15 (0,78-3,24)	0,2
	> THPT	35 (51,5)	33 (48,5)
Năm mắc bệnh	≥ 5 năm	41 (51,9)	38 (48,1)	0,87 (0,41-2,11)	0,23
	< 5 năm	16 (55,2)	13 (44,8)
Tái khám theo hẹn	Có	29 (74,4)	10 (25,6)	4,24 (2,46-6,12)	0,003
	Không	28 (40,6)	41 (59,4)

Nhận xét: những người tái khám theo hẹn có khả năng tuân thủ thuốc cao hơn những người không tái khám theo hẹn (p<0,05).

4. BÀN LUẬN

          Nghiên cứu sử dụng thang đo MMAS-8 để đánh giá mức độ tuân thủ sử dụng thuốc ở người bệnh gout điều trị ngoại trú tại khoa cơ xương khớp-bệnh viện Trung ương Quân đội 108 tỷ lệ người bệnh tuân thủ dùng thuốc là 52,8%. Trong một số nghiên cứu trước đây, tỷ lệ tuân thủ dùng thuốc của người bệnh gout cũng không cao, như: kết quả nghiên cứu của Phạm Hồng Thắm và cộng sự (56,2% người bệnh tuân thủ mức trung bình, 37% tuân thủ mức tốt và 6,8% tuân thủ mức kém) [7], hay nghiên cứu của Kiều Lan Hương (có 64,3% tuân thủ mức kém, 34,3% tuân thủ mức trung bình và 1,4% tuân thủ mức tốt) [8]. Tìm hiểu kỹ hơn về nguyên nhân người bệnh không uống thuốc đều đặn, kết quả nghiên cứu cho thấy: có tới 58,3% người bệnh đôi khi quên dùng thuốc, 55,6% người bệnh tự ý ngưng thuốc do nhận thấy bệnh đã thuyên giảm. Nghiên cứu của Kiều Lan Hương có tới 72,9% người bệnh tự ý ngưng thuốc khi thấy hết cơn đau [8]. Nghiên cứu của Murat và cộng sự cho thấy: 50% người bệnh chỉ uống thuốc khi bệnh phát cấp tính, 35,7% do quên không uống thuốc và 48,6% không nhận thấy vai trò quan trọng của việc duy trì thuốc thường xuyên và đánh giá thấp mức độ nghiêm trọng ảnh hưởng của bệnh gout đến cuộc sống hàng ngày [10].

Sự khác biệt về tỷ lệ tuân thủ dùng thuốc và nguyên nhân người bệnh không uống thuốc đúng theo phác đồ điều trị giữa nghiên cứu của chúng tôi so với các nghiên cứu khác có thể do các chương trình tư vấn sức khỏe, dịch vụ chăm sóc sức khỏe tại nhà hoặc hiện nay là các phần mềm nhắc nhở người bệnh mãn tính uống thuốc hàng ngày. Mặt khác, ngày nay một số câu lạc bộ người bệnh cơ xương khớp được thành lập với mục đích cập nhật những thông tin về các bệnh cơ xương khớp, các lưu ý điều trị và theo dõi các nguy cơ biến chứng. Trong câu lạc bộ sự trao đổi thông tin giữa người bệnh và nhân viên y tế sẽ được cập nhật thường xuyên, đặc biệt là chế độ nhắc nhở người bệnh tuân thủ điều trị. Như vậy, việc lập và duy trì các hình thức kết nối nhắc nhở người bệnh điều trị ngoại trú là một hình thức tư vấn sức khỏe quan trọng giúp mang lại hiệu quả điều trị và kiểm soát được nguy cơ biến chứng của bệnh cho người bệnh.

          Khi khảo sát tìm hiểu các yếu tố liên quan đến tuân thủ dùng thuốc của người bệnh, nghiên cứu đã tìm ra đặc điểm người bệnh thường xuyên tái khám theo hẹn có mức tuân thủ cao hơn 4,24 lần những người không (p<0,05). Trên lâm sàng, trong mỗi buổi khám cho người bệnh ngoại trú ngoài việc thăm khám lâm sàng và kiểm tra các chỉ số cận lâm sàng, bác sĩ và điều dưỡng giải thích, thông báo diễn biến bệnh, tình trạng hiện tại và nguy cơ các biến chứng, đồng thời tư vấn về tuân thủ dùng thuốc và các chế độ ăn, chế độ vận động, nghỉ ngơi cho người bệnh. Do vậy, người bệnh sẽ nhận thức rõ hơn về bệnh tật của mình và hiểu được tầm quan trọng của tuân thủ điều trị.

Nghiên cứu của chúng tôi chưa tìm thấy mối liên quan giữa các yếu tố về đặc điểm nhân khẩu học của đối tượng nghiên cứu như: tuổi, giới, trình độ học vấn với tuân thủ dùng thuốc. Tuy nhiên, trên thực thế việc tuân thủ dùng thuốc có thể liên quan nhiều đến việc người bệnh được người sống cùng nhắc nhở uống thuốc hoặc người bệnh có học vấn cao, có khả năng tìm hiểu cập nhật thông tin về bệnh và các biến chứng của bệnh. Vấn đề này có thể là một hạn chế trong nghiên cứu mà chúng tôi cần phải tìm hiểu kỹ hơn khi triển khai các nghiên cứu tiếp sau trong thời gian tới để làm rõ hơn các yếu tố liên quan tới tuân thủ dùng thuốc ở người bệnh gout.

          KẾT LUẬN

          Tỷ lệ người bệnh tuân thủ dùng thuốc theo thang đo MMAS-8 là 52,7%. Đáng lưu ý có 58,7% người bệnh đôi khi quên dùng thuốc, 58,3% người bệnh quên mang thuốc khi ra khỏi nhà trong vài ngày, 55,6% người bệnh tự ý ngưng thuốc khi thấy bệnh thuyên giảm. Nghiên cứu tìm ra những người bệnh thường xuyên tái khám theo hẹn có tỷ lệ tuân thủ dùng thuốc cao hơn những người không, với p < 0,05.Cần nâng cao truyền thông, tư vấn giáo dục sức khỏe cho người bệnh gout để nâng cao mức độ tuân thủ điều trị cho người bệnh.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Choi HK, Curhan G. Gout: epidemiology and lifestyle choices. Curr Opin Rheumatol. 2005;17(3):341–345.

2. Mikuls TR, MacLean CH, Olivieri J, et al. Quality of care indicators for gout management. Arthritis Rheum. 2004;50(3):937–943.

3. Rees F, Jenkins W, Doherty M. Patients with gout adhere to curative treatment if informed appropriately: proof-of-concept observational study. Annals of the Rheumatic Diseases. 2013;72:826–830

4. Doherty M, Jansen TL, Nuki G, Pascual E, Perez-Ruiz F, et al. Gout: why is this curable disease so seldom cured? Annals of the Rheumatic Diseases. 2012;71:1765–1770. 

5. Briesacher BA, Andrade SE, Fouayzi H, Chan KA. Comparison of drug adherence rates among patients with seven different medical conditions. Pharmacotherapy. 2008;28(4):437–443.

6. De Vera MA, Marcotte G, Rai S, Galo JS, Bhole V. Medication adher-ence in gout: a systematic review. Arthritis Care Res (Hoboken). 2014;66(10):1551–1559.

7. Nguyễn Ngọc Hưng, Trần Mai Thanh Ngân, Nguyễn Minh Thái, Nguyễn Cấp Tăng, Phạm Hồng Thắm. Tình hình sử dụng thuốc và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân điều trị gout tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định. Tạp chí Y học Việt Nam, 540, tháng 7- số chuyên đề-2024, 284-293.

8. Kiều Lan Hương, Hoàng Văn Dũng, Trần Thị Ngộc Xuyến. Khảo sát mối liên quan giữa tuân thủ điều trị với mục tiêu điều trị ở bệnh nhân gút. Tạp chí Y học Việt Nam, 502, số đặc biệt-2021, 87-92.

9. Tan CSL, Teng GG, Chong KJ, et al. Utility of the Morisky Medication Adherence Scale in gout: a prospective study. Original Research, Publisshed online: 02Dec 2016, 2449-2457.

10. Murat BG, Riza CK, Dilara KS, Ridvan M and Mehmet ET. Evaluation of treatment compkiance in gout patients: a patient-centered study. Turkish Journal of Medical Sciences, 55 (2), 413-422.